Xử trí chứng khô miệng, mất vị giác, hoại tử xương hàm sau xạ trị
Các biến chứng thường gặp trên răng miệng thường gặp ở bệnh nhân điều trị ung thư như khô miệng, mất vị giác, hoại tử xương hàm sau xạ trị,… Cùng tìm hiểu chi tiết về các tác dụng phụ này cũng như cách khắc phục và hồi phục tuyến nước bọt sau xạ trị qua bài viết này.
Xem nhanh
1. Hoại tử xương hàm sau xạ trị
Hoại tử xương hàm là một biến chứng nghiêm trọng sau xạ trị vùng đầu cổ, có thể phát sinh trong 5 năm sau điều trị.
1.1. Triệu chứng của hoại tử xương hàm
Xạ trị là một trong những phương pháp điều trị chính cho bệnh ung thư đầu và cổ. Xạ trị sử dụng tia X năng lượng cao để làm tổn thương tế bào, tiêu diệt tế bào ung thư hoặc ngăn chặn sự hình thành và nhân lên của tế bào ung thư.
Hoại tử hàm sau xạ trị là hiện tượng bị chết của xương hàm sau quá trình xạ trị. Những người bị ung thư đầu và cổ thường được điều trị bằng tia xạ vùng miệng. Vì vậy, hoại tử xương ở nhóm bệnh nhân này chủ yếu liên quan đến xương hàm. Theo đó, liều bức xạ điều trị càng cao thì bệnh nhân càng có nhiều khả năng bị hoại tử xương hàm.
Bệnh nhân ung thư khi bị hoại tử xương hàm thường gặp phải các triệu chứng sau:
- Đau xương hàm
- Thay đổi vị giác
- Thức ăn bị kẹt
- Thay đổi cảm giác.
- Thay đổi trong giọng nói
- Khó mở miệng.
- Sưng tấy
- Loét trong miệng hoặc trên hàm
- Một lỗ rò bất thường
- Nhiễm trùng
- Răng mọc không thẳng hàng
- Gãy xương hàm mà không liên quan đến tai nạn hay chấn thương
- Xương lộ ra bên trong miệng
1.2. Nguyên nhân hoại tử xương hàm sau xạ trị
Hoại tử xương hàm có lẽ là tác dụng phụ nghiêm trọng nhất của xạ trị đối với ung thư đầu và cổ. Được biết, tác dụng phụ này xảy ra ở 3% đến 10% bệnh nhân. Quá trình này có thể tự phát hoặc do chấn thương, dẫn đến tổn thương mô mềm và xương không lành, sau đó là hoại tử xương.
Chi tiết hơn về cơ chế dẫn đến hoại tử xương hàm:
- Xạ trị có thể gây suy mạch máu, giảm thông mạch. Điều này có nghĩa là bức xạ có thể làm tổn thương và đôi khi phá hủy các mạch máu nhỏ. Những mạch máu này mang oxy, các chất dinh dưỡng đến xương hàm cùng các mô xung quanh để duy trì sự sống và chữa lành vết thương sau chấn thương.
- Bức xạ từ quá trình điều trị có thể làm hỏng nướu bao phủ xương hàm, khiến xương bị lộ ra ngoài. Vì xương không được che phủ nên khả năng nhiễm trùng và hoại tử sẽ cao hơn.
- Chế độ ăn uống kém và thói quen nha khoa kém là những yếu tố nguy cơ gây hoại tử xương. Ngoài ra, việc không chú trọng đến vệ sinh và dinh dưỡng của bệnh nhân ung thư cũng có thể làm trầm trọng thêm tình trạng hoại tử xương hàm ở bệnh nhân.
1.3. Biện pháp điều trị hoại tử xương hàm sau xạ trị
Hoại tử xương hàm là do tác dụng phụ của thuốc điều trị ung thư vùng đầu cổ. Do vậy để điều trị hoại tử xương hàm sẽ tùy thuộc vào mức độ nặng nhẹ của từng bệnh nhân. Theo đó, bệnh nhân có thể lựa chọn các cách điều trị như:
- Sử dụng thuốc kháng sinh: Khi có dấu hiệu nhiễm trùng, hầu hết các bác sĩ sẽ kê đơn thuốc kháng sinh để kiểm soát và điều trị nhiễm trùng.
- Phẫu thuật: Phẫu thuật cũng là một trong những biện pháp loại bỏ xương chết được nhiều bệnh nhân lựa chọn. Khi đó, tùy theo mức độ nghiêm trọng của hoại tử sẽ quyết định phương pháp phẫu thuật. Bệnh nhân có thể lấy xương và mô từ một bộ phận khác của cơ thể rồi tái tạo lại vùng xương đã bị hoại tử.
- Liệu pháp oxy cao áp (HBO): Trong một số trường hợp, liệu pháp oxy cao áp sẽ được tiến hành trước hoặc sau khi phẫu thuật. Liệu pháp oxy cao áp liên quan đến việc hít thở oxy tinh khiết trong phòng điều áp.
Nó được thực hiện trong một phòng đặc biệt với áp suất bên trong cao hơn áp suất bình thường của khí quyển. Áp suất cao hơn cho phép nhiều oxy hơn vào máu, từ đó có thể giúp chữa lành các mô bị tổn thương và bị nhiễm trùng. Liệu pháp oxy cao áp phải được thực hiện kết hợp với chăm sóc vết thương và phẫu thuật.
Thông thường kế hoạch điều trị bằng liệu pháp oxy cao áp bao gồm 20 lần điều trị trước phẫu thuật và 10 lần điều trị sau phẫu thuật. Kế hoạch điều trị có thể được điều chỉnh tùy theo tình trạng của bệnh nhân và mức độ đáp ứng của hoại tử xương với liệu pháp oxy cao áp. Sau khi xạ trị ung thư đầu và cổ, bác sĩ cũng có thể đề nghị liệu pháp oxy cao áp trước khi nhổ bất kỳ chiếc răng nào.
1.4. Phòng ngừa
Phòng ngừa hoại tử xương hàm do xạ trị là một phần của chương trình điều trị và chăm sóc sức khỏe cho bệnh nhân đang được xạ trị ung thư đầu và cổ. Mục đích của việc phòng ngừa hoại tử là giảm tác dụng phụ của xạ trị đối với xương hàm, giảm rủi ro gây ra các bệnh lý như anemia, tăng số lượng tế bào máu và tăng khả năng chữa trị cho bệnh nhân.
Các biện pháp phòng ngừa hoại tử có thể bao gồm:
- Trước khi xạ trị được đưa vào miệng, bác sĩ sẽ tiến hành kiểm tra chuyên sâu về tình trạng răng miệng của bệnh nhân. Theo đó, việc loại bỏ răng hư sẽ giúp cho việc điều trị trở nên dễ dàng hơn.
- Trước khi bắt đầu xạ trị, bệnh nhân nên được chăm sóc răng miệng thường xuyên để ngăn ngừa nhiễm trùng, giữ cho răng và nướu luôn khỏe mạnh.
- Bệnh nhân nên ăn chế độ ăn uống lành mạnh, đầy đủ dinh dưỡng bao gồm thực phẩm và đồ uống ít đường.
- Khám răng định kỳ: Khám răng định kỳ giúp phát hiện sớm những bất thường và điều trị kịp thời. Từ đó có thể đảm bảo rằng bất kỳ chiếc sâu răng nào hoặc vấn đề nhiễm trùng nào trong miệng cũng đều được điều trị một cách sớm nhất.
- Nếu bệnh nhân bị khô miệng, nha sĩ có thể đề xuất cách thay thế nước bọt và giữ ẩm cho miệng.
Lưu ý bệnh nhân không được nhổ răng sau xạ trị mà không hỏi ý kiến bác sĩ chuyên khoa ung thư. Bởi xạ trị phá hủy khả năng chữa lành của mô xương và việc nhổ răng không đúng cách có thể dẫn đến hoại tử xương hàm.
Bạn có thể xem thêm: Toàn tập về chăm sóc da trước, trong và sau xạ trị ung thư
2. Khô miệng sau xạ trị ung thư
Nước bọt đóng vai trò quan trọng trong việc nuốt và nói, ngăn ngừa sâu răng, nhiễm trùng. Các tia phóng xạ có thể làm tổn thương tuyến nước bọt và gây ra khô miệng.
2.1 Triệu chứng khô miệng ở bệnh nhân xạ trị
Triệu chứng khô miệng là một trong những triệu chứng phụ thường gặp ở bệnh nhân đang được xạ trị. Triệu chứng này có thể bao gồm cảm giác như:
- Nước bọt đặc, kéo sợi
- Tăng sự khát
- Bị thay đổi khẩu vị
- Bị giảm hoạt động nuốt hoặc nói
- Cảm giác đau hoặc nóng
- Nứt nẻ ở môi hoặc ở khóe miệng
- Thay đổi bề mặt lưỡi.
- Né tránh việc mang răng giả.
2.2. Nguyên nhân
Tuyến nước bọt thường bị ảnh hưởng khi bệnh nhân dùng thuốc hóa trị hoặc xạ trị ung thư. Khi đó, các loại thuốc sẽ gây ra tình trạng mất nước, tuyến nước bọt bị tổn thương dẫn đến khoang miệng không tiết đụ nước bọt, nước bọt trở nên đặc hơn.
2.3. Xử trí khô miệng và hồi phục tuyến nước bọt sau xạ trị
Các biện pháp để xử trí khô miệng và hồi phục tuyến nước bọt sau xạ trị bao gồm:
- Uống nhiều nước: Giữ cho cơ thể ẩm bằng cách uống nhiều nước trong ngày.
- Sử dụng các loại nước giải khát, như nước cam hoặc nước lọc, để giữ cho cơ thể ẩm và giảm triệu chứng khô miệng.
- Sử dụng các loại thuốc giảm khô miệng: Theo dõi tư vấn của bác sĩ để sử dụng các loại thuốc giảm khô miệng được chỉ định.
- Sử dụng các loại kem, dầu hoặc bột rửa mặt để giữ cho tuyến nước bọt ẩm và giảm triệu chứng khô miệng.
Lưu ý: Làm theo tư vấn của bác sỹ về cách sử dụng các loại thuốc và biện pháp để xử trí khô miệng và hồi phục tuyến nước bọt sau xạ trị.
2.4. Lời khuyên giúp bạn kiểm soát khô miệng
Một số lời khuyên giúp bạn kiểm soát khô miệng:
- Có thể chế tạo thiết bị che chắn để bảo vệ 1 bên nếu phải xạ trị 1 bên trong quá trình điều trị.
- Cần cải tiến công nghệ xạ trị (sử dụng kỹ thuật xạ trị điều biến cường độ IMRT)
- Bệnh nhân nên được khuyến khích uống đủ nước và giữ nước để ngăn ngừa nhiễm trùng miệng.
- Làm sạch lưỡi của bạn bằng dung dịch natri bicarbonat 2 đến 3 lần một ngày
- Tránh thức ăn dính như socola và bánh ngọt.
- Tránh đồ uống có cồn, rượu hoặc gia vị có chứa caffein
- Tránh kẹo không đường, kẹo cao su và kẹo bạc hà.
- Các chất kích thích tiết nước bọt pilocarpine, anethole trithione và cevimeline hoạt động bằng cách kích thích hoạt động của mô tuyến nước bọt.
3. Loét miệng do xạ trị
Bên cạnh việc hoại tử xương hàm sau xạ trị thì loét miệng cũng là một triệu chứng phổ biến sau khi tiêm xạ trị. Các vết loét miệng là vết cắt nhỏ hoặc vết loét trong miệng. Chúng có thể xuất hiện vài ngày sau khi bắt đầu hóa trị và trở nên nghiêm trọng vào khoảng ngày điều trị thứ bảy.
3.1. Triệu chứng
Triệu chứng của loét miệng do xạ trị bao gồm:
- Xuất hiện các vùng đỏ, sáng bóng hoặc nốt sưng trong miệng
- Hiện tượng bị chảy máu trong miệng
- Tăng tiết dịch chất nhầy trong miệng
- Xuất hiện màng trắng – vàng trên miệng hoặc lưỡi
- Vết loét xuất hiện với các mảng trắng trung tâm
- Mủ trong miệng
- Gây đau miệng hoặc cổ họng
- Khô miệng, cũng như xuất hiện cảm giác nóng rát hoặc đau khi ăn thức ăn quá nóng hoặc lạnh
3.2. Cách xử trí
Để giảm triệu chứng loét miệng sau xạ trị bệnh nhân ung thư cần:
- Giữ miệng ẩm giúp giảm đau và kích ứng đối với vết loét xạ trị:
- Uống 8 ly nước mỗi ngày
- Mút đá viên
- Nhai kẹo cao su không đườngĂn kẹo không đường
- Tập trung vào chế độ ăn uống:
- Tránh thực phẩm cay, mặn, axit,…
- Tránh thực phẩm khô, cứng, giòn hay các thực phẩm gây khó chịu và đau đớn khi ăn.
- Một số thực phẩm cần tránh: Ớt, hạt tiêu, muối, trái cây có múi, cà chua, bánh mì giòn, khoai tây chiên, bánh quy, thức ăn ngâm, rượu,…
- Nên ăn thực phẩm: Rau hầm, khoai tây nghiền, trứng bác, đậu nướng, ngũ cốc nấu chín, sữa chua, phô mai,…
4. Mất vị giác sau xạ trị và cách kiểm soát
Mất vị giác là một trong những triệu chứng không mong muốn sau khi xạ trị ung thư. Được biết, đây là tình trạng phóng xạ tác động gây tổn thương các tuyến nước bọt và các nhú vị giác ở bên trong miệng.
Để giảm thiểu rủi ro mất vị giác sau xạ trị bệnh nhân cần:
- Luôn giữ sạch miệng
- Uống nhiều nước
- Nhai kẹo cao su không đường,…
Đặc biệt, bệnh nhân nên tuân thủ những lời khuyên của bác sỹ về cách sử dụng thuốc và các biện pháp phòng ngừa. Nếu phát hiện bất kỳ triệu chứng gì sau khi tiêm xạ, hãy liên hệ với bác sĩ ngay lập tức để được tư vấn và điều trị.
Trên đây là các thông tin về triệu chứng, cách xử trí chứng khô miệng, mất vị giác, hoại tử xương hàm sau xạ trị,… Hy vọng rằng với những nội dung trên sẽ giúp bệnh nhân hiểu hơn về các tình trạng này cũng như có những biện pháp phòng ngừa xử trí tốt nhất cho mình.
Mời bạn tham khảo một số sản phẩm gợi ý từ hotroungthu.vn
